در پاسخ به این سوال که مالتودکسترین چیست، می‌توان گفت که یک کربوهیدرات پیچیده است که از نشاسته گیاهانی مانند ذرت، برنج یا سیب‌زمینی تولید می‌شود. این ماده به دلیل قابلیت هضم بالا و تامین سریع انرژی، به یکی از مکمل‌های محبوب در میان ورزشکاران و بدنسازان تبدیل شده است و یک مکمل ارزشمند برای ورزشکارانی است که به دنبال بهبود عملکرد و افزایش توده عضلانی هستند. در این مقاله، به بررسی جامع مکمل مالتودکسترین، از نحوه تولید تا فواید و عوارض جانبی آن خواهیم پرداخت.
مکمل مالتودکسترین چیست؟
مالتودکسترین در واقع یک پودر سفید رنگ و بی‌طعم است که از طریق فرآیند هیدرولیز نشاسته تولید می‌شود. این فرآیند باعث شکسته شدن مولکول‌های نشاسته به واحدهای کوچکتری به نام گلوکز می‌شود. زنجیره‌های گلوکزی در مالتودکسترین کوتاه‌تر از سایر کربوهیدرات‌های پیچیده است، به همین دلیل به سرعت هضم شده و انرژی مورد نیاز بدن را فراهم می‌کند. از آنجا که این ماده غذایی یک کربوهیدرات با هضم بسیار آسان است و می‌تواند به سرعت انرژی تولید کند. به همین دلیل بسیاری از تولیدکنندگان این پودر را به بسیاری از نوشیدنی‌های ورزشی، تنقلات یا مواد پروتئینی اضافه می‌کنند تا حجم مواد غذایی را افزایش داده و بافت آن را بهبود ببخشد. این ماده غذایی همچنین با ایجاد شیرینی می‌تواند سطح قند خون را تحت تاثیر قرار دهد. این ماده شامل مولکول‌های گلوکز آزاد است و مانند دکستروز، به طور مستقیم از طریق روده جذب می‌شود، بنابراین سطح قند خون و سطح انسولین را به همان اندازه افزایش می‌دهد. در هر گرم از مالتودکسترین، ۴ گرم کالری وجود دارد که مشابه با میزان کالری شکر معمولی یا ساکاروز است. مالتودکسترین برای عطر و طعم دادن و بالا بردن مدت زمان ماندگاری غذاها، به عنوان افزودنی به آن‌ها اضافه می‌شود. این ترکیب را به غذاهای کمکی مانند شیر مخصوص افزایش وزن، اضافه می‌کنند. همچنین پودر مالتودکسترین در محصولات خوراکی، می‌تواند به عنوان جایگزین شکر یا چربی در کم کردن کالری مواد غذایی و غذاهای فرآوری شده استفاده شود.
مالتودکسترین چگونه تهیه می‌شود؟
در فرایند ساخت مالتودکسترین، معمولا از نشاسته ذرت، برنج یا سیب‌زمینی استفاده می‌شود. ابتدا نشاسته در آب پخته می‌شود تا ژلاتینه شود. سپس به نشاسته ژلاتینه شده، آنزیم‌های خاصی مثل اسید یا آنزیم‌های آلی همانند آلفا آمیلاز با گرمای پایدار اضافه می‌شود که پیوندهای بین مولکول‌های گلوکز را می‌شکند و زنجیره‌های کوتاه‌تری از گلوکز را ایجاد می‌کند. این فرایند باعث ایجاد پودر سفیدی می‌شود که محلول در آب است و طعمی خنثی دارد. این مواد غذایی به طور مستقیم با مواد جامد شربت ذرت ارتباط دارند با این تفاوت که محتوای شکرها باهم تفاوت دارند. در انتها، مخلوط حاصل تصفیه و خشک می‌شود تا پودر مالتودکسترین به دست آید. این ماده به طور کلی به عنوان یک پرکننده برای افزایش حجم مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین به عنوان یک نگهدارنده عمر مفید مواد غذایی بسته بندی را افزایش می‌دهد. استفاده از مالتودکسترین ارزان و آسان است و به همین جهت در محصولاتی از جمله پودینگ فوری، ژلاتین و سس‌ها استفاده می‌شود. همچنین از این ماده به عنوان شیرین‌کننده در محصولاتی مانند میوه‌های کنسروی، دسرها و نوشیدنی‌ها قابل استفاده بوده و در محصولات مراقبتی و آرایشی از جمله لوسیون‌ها به عنوان پرکننده استفاده می‌شود.
ارزش غذایی مالتودکسترین
مالتودکسترین عمدتا از کربوهیدرات تشکیل شده است و کالری بالایی دارد. هر گرم مالتودکسترین تقریبا ۴ کالری انرژی تولید می‌کند. این ماده فاقد چربی، پروتئین و فیبر بوده و حاوی مقدار کمی ویتامین و مواد معدنی است. وقتی افراد تمرینات ورزشی و یا فعالیت‌های سنگین انجام می‌دهند، بافت‌های عضلانی آن‌ها به ذخایر قندی که به صورت گلیکوژن هستند نیاز پیدا می‌کند. با توجه به شدت و مدت زمان و همچنین نوع ماهیچه، قدرت گلیکوژن کاهش پیدا می‌کند تا بتواند به روند طبیعی عملکرد متابولیک خود عمل کند. به همین دلیل، نیاز به کربوهیدرات‌ها برای تامین انرژی در ماهیچه‌ها بالا می‌رود. موادی با شاخص گلیسمی بالا، خیلی سریع می‌توانند این انرژی را تامین کنند و مالتودکسترین یکی از این مواد است. با توجه به سرعت بالای هضم مالتودکسترین و تامین سریع کالری و انرژی، از این ماده در بدنسازی استفاده می‌شود. مالتودکسترین در مقایسه با قند، شاخص گلیسمی بالایی دارد، به همین دلیل خیلی سریع می‌تواند سطح قند خون را بالا ببرد. مکمل مالتودکسترین با توجه به تاثیر بالایی که در فرایند آنزیمی دارد، باعث عملکرد بهتر افراد در طول تمرین می‌شود. در بدنسازی، این ماده به زیاد شدن حجم ماهیچه‌ها کمک می‌کند. علاوه بر مفید بودن مالتودکسترین در بدنسازی، اثرات جانبی کمی نیز از آن مشاهده شده است. به همین دلیل مالتودکسترین را به عنوان یک کربوهیدرات با سرعت هضم بالا به نوشیدنی‌ها و میان وعده‌های ورزشکاران اضافه می‌کنند. همچنین این ترکیب به عنوان منبع سریع مکمل کالری، برای افزایش وزن بدنسازان به کار برده می‌شود. یکی دیگر از مزایای مالتودکسترین در بدنسازی، عدم نیاز به آب برای هضم در مقایسه با کربوهیدرات‌های دیگر است. با استفاده از مکمل‌های مالتودکسترین، قدرت بدنی ورزشکاران در هنگام ورزش تامین می‌شود.
منابع غذایی دارای مالتودکسترین
تولید مالتودکسترین از مواد غذایی نشاسته‌ای از قبیل ذرت، سیب زمینی، گندم و برنج امکان‌پذیر است. البته ماده اولیه از این محصولات طبیعی به دست می‌آید و سپس فرآوری می‌شود. بنابراین مالتودکسترین به صورت طبیعی در مواد غذایی وجود ندارد و عمدتا به عنوان یک افزودنی به غذاها و مکمل‌ها اضافه می‌شود. برخی از منابع غذایی که ممکن است حاوی مالتودکسترین باشند عبارتند از:
- نوشیدنی‌های ورزشی
مالتودکسترین به عنوان یک منبع انرژی سریع در نوشیدنی‌های ورزشی استفاده می‌شود.
- میان‌وعده‌های ورزشی
بسیاری از میان‌وعده‌های ورزشی حاوی مالتودکسترین هستند تا انرژی مورد نیاز ورزشکاران را تامین کنند.
- شیر خشک
مالتودکسترین به عنوان یک شیرین‌کننده و منبع انرژی در شیر خشک استفاده می‌شود.
- محصولات پخته شده
مالتودکسترین در برخی محصولات پخته شده مانند نان، بیسکویت و کیک استفاده می‌شود تا بافت محصول را بهبود ببخشد.
آیا مصرف مالتودکسترین خطرناک است؟
اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) مالتودکسترین را به عنوان یک افزودنی غذایی سالم تایید کرده و در ارزش غذایی مواد غذایی به عنوان بخشی از کل کربوهیدرات در نظر گرفته شده است. مالتودکسترین به طور کلی بی‌خطر است، اما مصرف بیش از حد آن می‌تواند مشکلاتی مانند افزایش سریع قند خون، مشکلات گوارشی مانند نفخ و اسهال و افزایش وزن ناشی از کالری بالا را به همراه داشته باشد. افراد مبتلا به دیابت و کسانی که رژیم غذایی کم کربوهیدرات دارند، باید مصرف آن را محدود کنند .اگر مبتلا به دیابت یا مقاومت به انسولین هستید یا پزشک‌تان رژیم غذایی کم کربوهیدرات را برای شما تجویز کرده است، باید مصرف مالتودکسترین را نیز در محاسبه کربوهیدرات‌های روزانه خود لحاظ کنید. این ماده معمولا در مقادیر کم در غذاها وجود دارد و نمی‌تواند تاثیر قابل توجهی بر مصرف کلی کربوهیدرات شما داشته باشد.
تداخلات دارویی و عوارض مکمل مالتودکسترین کدام است؟
در حالت کلی، مصرف مالتودکسترین در مقادیر معمول بی‌خطر است، با این حال مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:
- افزایش وزن
به دلیل کالری بالای مالتودکسترین، مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به افزایش وزن شود.
- مشکلات گوارشی
مصرف بیش از حد مالتودکسترین می‌تواند باعث نفخ، گاز و اسهال شود. یکی دیگر از عوارض استفاده از مالتودکسترین، تغییر باکتری‌های روده و بالا بردن احتمال بیماری است. زیرا با زیاد شدن باکتری‌هایی مانند E. coli، اختلالات خود ایمنی عارض می‌شود. همچنین توجه داشته باشید به جهت این که مالتودکسترین میزان انرژی را خیلی سریع زیاد می‌کند، در صورت رژیم برای کاهش وزن، نباید مصرف شود.
- افزایش قند خون
مالتودکسترین به سرعت به گلوکز تبدیل شده و می‌تواند باعث افزایش ناگهانی قند خون در افراد مبتلا به دیابت شود.
- ایجاد حساسیت
یکی دیگر از عوارض مالتودکسترین، ایجاد مشکل در افرادی است که به مواد افزودنی حساسیت دارند. به طوری که در این افراد، مالتودکسترین باعث بثورات پوستی، آسم، دشواری در تنفس، گرفتگی عضلات و … می‌شود. همچنین این ترکیب در افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند، باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود.
سخن آخر
مالتودکسترین به طور کلی تداخل دارویی خاصی ندارد. با این حال، افرادی که به دیابت مبتلا هستند یا داروهای کاهش قند خون مصرف می‌کنند، باید قبل از مصرف مالتودکسترین با پزشک خود مشورت کنند. در انتها باید گفت که مالتودکسترین یک مکمل ورزشی مفید است که می‌تواند به ورزشکاران در دستیابی به اهداف خود کمک کند. مکمل مالتودکسترین به سرعت به گلوکز تبدیل شده و انرژی مورد نیاز عضلات را در حین تمرین تامین می‌کند. همچنین با تامین مداوم انرژی، به ورزشکاران کمک می‌کند تا مدت زمان بیشتری به تمرین ادامه دهند. به علاوه مکمل مالتودکسترین به ترمیم گلیکوژن عضلات کمک کرده و روند ریکاوری را تسریع می‌کند و در ترکیب با تمرینات قدرتی و مصرف کافی پروتئین، می‌تواند به افزایش توده عضلانی کمک کند. با این حال، مانند هر مکمل دیگری، مصرف آن باید با احتیاط و تحت نظر متخصص انجام شود و قبل از استفاده از مکمل مالتودکسترین، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. همچنین در نظر داشته باشید که مالتودکسترین تنها یک بخش از یک رژیم غذایی سالم و متعادل است و برای بهره‌مند شدن از مزایای مالتودکسترین برای بهبود عملکرد ورزشی، باید به مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های باکیفیت، نوشیدن آب کافی در طول تمرین و بعد آن و استراحت کافی نیز توجه نمود.
